Kalendarz fenologiczny

Terminy występowania pożytków

Jednym z najważniejszych czynników decydujących o opłacalności prowadzenia pasieki jest jakość bazy pożytkowej. Od pożytków zależy nie tylko poziom produkcji miodu oraz innych produktów pasiecznych, ale i zdrowotność rodzin. Prowadzenie pasieki korzystającej z wielu obfitych pożytków jest łatwiejsze i mniej pracochłonne niż tej stacjonującej na terenach ubogich. Zamiast bowiem zwalczać w rodzinach nastrój rojowy i ratować je przed głodem, pszczelarz może się skoncentrować na odbieraniu miodu i przygotowaniu pszczół do kolejnych pożytków.

Znajomość bazy pożytkowej, obok znajomości biologii rodziny pszczelej i zasad gospodarki pasiecznej, jest najważniejszą wiedzą, którą powinien posiąść pszczelarz. Musi on znać gatunki najważniejszych roślin pożytkowych, z których będzie korzystać pasieka, terminy ich kwitnięcia oraz spodziewane wydajności miodowe i pyłkowe. Wiedza teoretyczna o pożytkach, czyli ta podawana w literaturze i na szkoleniach pszczelarskich musi być poparta kilkuletnimi własnymi obserwacjami. Na wydajność roślin pożytkowych ma wpływ mikroklimat, warunki glebowe, poziom wód gruntowych i inne czynniki. Dlatego wydajności miodowe i pyłkowe roślin oraz terminy ich kwitnięcia podawane są zawsze w dość szerokim przedziale.

Daty zakwitania roślin pożytkowych w kolejnych latach różnią się od siebie, zależą bowiem od terminu rozpoczęcia okresu wegetacyjnego i od przebiegu pogody. Wszystkie rośliny kwitną jednak co roku w tej samej kolejności i w jednakowych odstępach czasu, jeżeli jest wiec znana data zakwitnięcia jednej rośliny to można przewidzieć datę kwitnienia następnej. Mając jakiś stały punkt odniesienia można z dużym prawdopodobieństwem zaplanować terminy kwitnienia wszystkich roślin w sezonie. Takim punktem jest data zakwitania podbiału pospolitego, jednej z naszych najwcześniejszych roślin pożytkowych. Podbiał oferuje pszczołom dużo pyłku i trochę nektaru, które pszczoły z powodu zmiennej pogody nie zawsze mogą zebrać. Ale jest on wzorcem do utworzenia kalendarza kwitnienia roślin, który co roku można modyfikować zależnie od terminu jego zakwitnięcia, dzięki czemu można w miarę dokładnie zaplanować wykonywanie kolejnych prac pasiecznych. Co prawda najwcześniej zakwitającą rośliną pożytkową jest leszczyna, ale ona nie może być wyznacznikiem rozpoczęcia sezonu pasiecznego. Zdarza się bowiem, że zakwita ona w lutym lub nawet w styczniu, korzystając z parodniowego ocieplenia. Pszczoły tak wczesnego pożytku nie wykorzystają w ogóle, a po takim ociepleniu zazwyczaj na parę tygodni powraca zima. Podbiał natomiast zakwita wtedy, gdy zima pójdzie sobie na dobre, a zdarzające się później nawroty niskich temperatur są zazwyczaj krótkotrwałe. W środkowej Polsce początek jego kwitnienia przypada na ogół na przełom marca i kwietnia, ale w zależności od tego jak długa jest zima, może on zakwitnąć nawet 2 tygodnie wcześniej lub tydzień później. Jeżeli jednak po zakwitnięciu podbiału przyjdzie dłuższy okres zimna, który może opóźnić ruszenie wegetacji, jako roślinę wyjściową do ustalenia terminów kwitnięcia kolejnych gatunków wybiera się klon zwyczajny lub śliwę ałyczę, które zakwitają w jednakowym czasie. Data rozpoczęcia okresu wegetacyjnego zależy też od regionu: wiosna najwcześniej przychodzi na Dolnym Śląsku, najpóźniej na Mazurach i w wysokich górach. Termin kwitnienia wyrażony liczbą dni po podbiale (lub po klonie) dotyczy tylko roślin występujących w zbiorowiskach naturalnych oraz drzew i krzewów owocowych. Termin zakwitania jednorocznych i dwuletnich roślin uprawnych zależy przede wszystkim od daty ich siewu.

Kalendarz kwitnienia ważniejszych roślin miododajnych w środkowej Polsce

z uwzględnieniem liczby dni po zakwitnięciu podbiału i klonu.

Czas wystąpienia pożytku zawsze należy przewidywać z pewną tolerancję, gdyż pogoda w ciągu sezonu jest różna i może nieco modyfikować terminy zakwitania poszczególnych roślin. To samo dotyczy wydajności miodowej i długości kwitnienia – zależą one w dużym stopniu od pogody, podobnie jak możliwości wykorzystania danego pożytku przez pszczoły. Sam proces kwitnienia dzieli się na kilka etapów, co również należy brać pod uwagę przy planowaniu optymalnego wykorzystania pożytku. Dobrze jest znać przewidywaną datę rozpoczęcia kwitnienia, początku pełni kwitnienia, końca pełni kwitnienia i datę zakończenia kwitnienia. Początek kwitnienia to dzień, w którym pojawi się około 10 % kwiatów w porównaniu z ich liczbą w pełni kwitnienia. Początek pełni kwitnienia jest wtedy, gdy kwitnie już około 25 % kwiatów, zaś koniec pełni kwitnienia – gdy jeszcze kwitnie 25 % kwiatów. Koniec kwitnienia to dzień, w którym kwitnie jeszcze 8÷10 % kwiatów. Najwięcej nektaru i pyłku rośliny dostarczają pszczołom w okresie pełni kwitnienia, co jest regułą gdy warunki atmosferyczne są optymalne: jest ciepło i wilgotność względna powietrza nie jest za niska. Oczywiste jest, że pszczoły nie będą wykorzystywać pożytku w czasie zimnej, deszczowej pogody i przy porywistym wietrze. Przy niewielkiej wilgotności powietrza nektar i spadź wysychają i nie są pobierane przez pszczoły. Często wygląda to tak, że przez pierwsze 2÷3 dni kwitnienia wziątek jest bardzo duży, a później ustaje. Nie znaczy to że rośliny przestały nektarować, tylko że nektar jest zbyt gęsty by pszczoły mogły go zbierać. Wtedy silne rodziny dobrze przygotowane do wykorzystania pożytku mogą szybko wejść w nastrój rojowy. Jeżeli pożytek się nie pojawi, może dojść do masowego rojenia się pszczół, które w dużej pasiece czasem przybiera postać żywiołu nie do opanowania.

(tabela na podstawie danych z „Encyklopedii Pszczelarskiej”, PWRiL, Warszawa 1989)